Historia s/y "Zawisza Czarny"

 

Pierwszym "Zawiszą" był zakupiony przez ZHP w 1934 roku w Danii drewniany szkuner szwedzkiej produkcji "Petrea", zbudowany w 1901 roku - solidny żaglowiec, dostosowany do żeglugi podbiegunowej. Został zakupiony w całości ze składek społecznych i wyremontowany, i przerobiony na statek szkolny systemem gospodarczym prawie w całości przez harcerzy i studentów, którzy również później na nim pływali. Głównym inicjatorem powstania "Zawiszy" był Witold Bublewski - kierownik Harcerskich Drużyn Żeglarskich, a komendantem aż do wojny był gen. Mariusz Zaruski.

"Zawisza" był wówczas największym skautowym żaglowcem i wzbudzał zazdrość i podziw nawet w kolebce skautingu w Anglii. W czasie wojny, do 1943 r. używany przez Niemców jako "Schwarze Husar", został przez nich w końcu porzucony i niszczał. Po odnalezieniu po wojnie, sprowadzony do Gdyni nie nadawał się już do remontu i w 1949 r. odholowany i zatopiony na wodach Zat. Puckiej.

W połowie lat '90 statek do badań podwodnych Centralnego Muzeum Morskiego zlokalizował dokładną pozycję wraku. Pierwszy "Zawisza" był drewnianym trzymasztowym szkunerem gaflowym, 432 m² powierzchni żagli, dł. całk. 37,6 m, szer. 8,1 m, wys. 27 m, zanurzenie 3,1 m, 395 BRT, załoga 52 osoby - dane za książką M. Zaruskiego "Z harcerzami w świat".

 

Dzisiejszy "Zawisza" (popularnie zwany "Zawiasem"), stalowy, trzymasztowy szkuner sztakslowy Związku Harcerstwa Polskiego jest jednostką zbudowaną na bazie statku rybackiego (lugrotrawlera) CIETRZEW, zwodowanego w 1952 roku w Stoczni Północnej w Gdańsku, który wraz z całą serią statków tego typu został wycofany z eksploatacji z powodu złej stateczności po wypadku jednego z nich. Statek został przekazany dla ZHP przez Ministerstwo Żeglugi i przebudowany dla celów sportowo-szkoleniowych.

Nową banderę podniesiono 15.VII.1961, a pierwszym kapitanem został Bolesław Romanowski. Statek został przebudowany i przedłużony w 1967 roku i obecnie charakteryzuje się bardzo silną budową. W 1990 opłynął dookoła kulę ziemską. Kilkakrotnie opłynął Horn.

W 1984 roku, w czasie regat atlantyckich, żaglowiec wsławił się przeprowadzeniem brawurowej akcji ratowniczej w bardzo trudnych warunkach pogodowych w rejonie Bermudów, ratując część załogi żaglowca "Marques", który zatonął tam w niespodziewanym i niezwykle gwałtownym szkwale. Po wzięciu rozbitków na pokład "Zawisza" pozostał nadal w rejonie wypadku, poszukując ofiar, pomimo wysokiego stanu morza i bardzo silnego wiatru. Na Bermudach żaglowiec i jego załogę witano jak bohaterów.

W swych rejsach "Zawisza", dokładnie tak jak jego poprzednik, realizuje cele statutowe harcerstwa. Należały do nich np. w 1999 r. Rejsy Pokoju z międzynarodową załogą, z młodzieżą państw ogarniętych konfliktami zbrojnymi na Bliskim Wschodzie. W 2000 r. statek przeszedł gruntowny remont z m.in. całkowitą przebudową i modernizacją pomieszczeń. Dane tech.: pow. żagli: 625 m2, 164 BRT, dł. max. 42,7 m, kadłuba 36,1 m, szer. 6,7 m, zan. 4,6 m, załoga 46 osób. Port macierzysty Gdynia.

Gen. Mariusz Zaruski (1867-1941) - pionier żeglarstwa i wychowania morskiego, oraz równie wybitny taternik.

 

Postać niezwykła - fotografik, malarz, poeta i prozaik. Marynarz, żeglarz i podróżnik. Konspirator, zesłaniec, legionista, ułan, wreszcie generał Wojska Polskiego i adiutant Prezydenta RP. Taternik, grotołaz, ratownik, instruktor i popularyzator narciarstwa i turystyki górskiej. Założyciel Tatrzańskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego. Instruktor harcerski i wychowawca młodzieży. Przez całe życie poświęcał się intensywnej działalności państwowej i społecznej. Również przez całe życie intensywnie ćwiczył, zachowując wysportowaną sylwetkę do późnej starości.

Urodził się na Podolu. W czasie studiów na wydziale fizyko-matematycznym uniwersytetu w Odessie zetknął się po raz pierwszy z morzem. W czasie wakacji jako wolontariusz zaciągał się na różne statki i odbywał egzotyczne podróże na Daleki Wschód, do Syberii, Chin, Japonii, Indii, Egiptu i Syrii. Za działalność patriotyczną zesłany w 1894 r. do Archangielska, gdzie ukończył Szkołę Morską z tytułem Szturmana Żeglugi Wielkiej. Pod słowem honoru dostał pozwolenie na odbywanie podróży. W pierwszym rejsie na żaglowcu "Derżawa" popłynął przez Ocean Lodowaty do Norwegii z ładunkiem drewna i futer.

Pływał po morzach arktycznych jako kapitan na "Nadziei". Po odbyciu kary zsyłki powrócił na dwa lata do Odessy, by się ożenić i pojechał do Krakowa (1901-1906), gdzie ukończył malarstwo na Akademii Sztuk Pięknych. Z powodu zdrowia żony przeniósł się (1907) do Zakopanego. Na wytyczaniu szlaków w Tatrach, szkoleniu przewodników i pracy w TOPR (inicjator i pierwszy naczelnik dzisiejszego GOPR-u) zastała go wojna. Był już wtedy znanym działaczem i publicystą, który doprowadził do tego, że zimowe Zakopane pod względem turystów dorównywało letniemu. Do Legionów wstąpił pociągając swoim przykładem wiele osób, w tym górali z TOPR-u, którzy przyzwyczaili się widzieć w nim swojego przewodnika. Odznaczony Virtuti Militari oraz kilkakrotnie Krzyżem Walecznych, karierę wojskową skończył jako generał brygady i adiutant prezydenta Wojciechowskiego.

W stan spoczynku przeszedł przed wypadkami majowymi 1926 roku. Na emeryturze poświęcił się całkowicie działalności propagandowej i organizacyjnej na rzecz zrozumienia przez Polaków wartości morza w aspekcie gospodarczym i moralno-politycznym. Propagował sport żeglarski i modę wśród elit gospodarczych i politycznych na yachting morski. Dążył do realizowania praktycznego morskiego wychowania młodego pokolenia. Wraz z Antonim Aleksandrowiczem zorganizował Yacht Klub Polski i wpłynął na zaopatrzenie go w pierwszy w kraju pełnomorski jacht, nazwany "Witeź. Był też pierwszym komandorem YKP. Z jego też inicjatywy powstała Liga Morska i Rzeczna (później Liga Morska i Kolonialna). Był faktycznym twórcą Komitetu Floty Narodowej (będącego do tej pory tylko niezrealizowaną, zapomnianą uchwałą sejmową) - z którego składek kupiono m.in. "Dar Pomorza". Był projektodawcą Inspektoratu Wychowania Morskiego Młodzieży. Zorganizował Morską Komisję Terminologiczną z udziałem przedstawicieli Akademii Umiejętności (dzisiejszy PAN), Marynarki i Uniwersytetów, która opracowała i wydała drukiem sześć zeszytów Słownika Morskiego polsko-angielsko-francusko-niemiecko-rosyjskiego.

W przedwojennej Polsce jednym z najaktywniejszych nurtów żeglarskich było harcerstwo. W 1929 r. po raz pierwszy Generał spotkał na kursie żeglarskim w Jastarni, na którym był głównym wykładowcą, grupę harcerzy. Odtąd jego losy bardzo silnie związały się z harcerstwem. Zaruski znany był z powiedzenia, że "W twardym trudzie żeglarskim hartują się charaktery". Realizując tą myśl objął w 1935 r. funkcję kapitana na szkunerze, który pierwotnie nazwano
"Harcerz", a który na życzenie Generała przemianowano na "Zawisza Czarny".

W tym czasie Zaruski zwyciężył w wyborach na prezesa Polskiego Związku Żeglarskiego, co stało się znaczącą cezurą w rozwoju polskiego żeglarstwa - zintegrowany został wielonurtowy ruch żeglarstwa harcerskiego, akademickiego, i klubowego, z ukierunkowaniem na żeglarstwo masowe, a szczególnie morskie.

Na "Zawiszy" Zaruski był już otaczany tak wielkim szacunkiem, że pomimo jego nalegań aby tytułować go kapitanem, młodzież powszechnie zwracała się do niego "Panie Generale". W latach trzydziestych sumiasty Generał był czołową postacią w polskim żeglarstwie, zaczynem wielu inicjatyw i niekwestionowanym autorytetem.

Ostatni rejs na "Zawiszy Czarnym" Zaruski kończył w 1939 roku. Niestety Generał świadomie zwlekał z wyruszeniem w przygotowany na sierpień 1939 r. kolejny rejs. Wierny swym zasadom, postanowił nie opuszczać ojczyzny w potrzebie, a mógł uratować i siebie, i załogę, i statek. Zmarł w czasie wojny, z dala od kraju, w więzieniu NKWD. Jesienią 1997 urnę z prochami

Zaruskiego złożono na Starym Cmentarzu w Zakopanem.

Zaruski napisał szereg wierszy i opowiadań taternickich, oraz opowiadań i wspomnień żeglarskich, a także całą masę odczytów, pogadanek i artykułów.  Spośród kilku podręczników żeglarskich jego autorstwa, zasługuje na uwagę pierwszy w dziejach Polski (1904 r.) podręcznik żeglugi morskiej. Generał był również wielkim miłośnikiem koni, którym poświęcił kilkadziesiąt swoich wierszy.

Należy w tym miejscu wspomnieć również o żonie Generała Zaruskiego, Izabeli Kietlińskiej, która przez cały okres małżeństwa aktywnie i skutecznie wspierała jego działalność. Wydaje się, że postać Zaruskiego zasługuje na więcej miejsca w naszej świadomości, był człowiekiem o niespożytej energii, człowiekiem wielu pasji i powołań, człowiekiem, któremu udało się wiele po sobie zostawić i który miał wpływ na postawy wielu ludzi. - W Gdyni znajduje się Basen Jachtowy im. Zaruskiego, tamże jego pomnik.

- W Łodzi Park im. Zaruskiego (na Stokach) z obeliskiem Generała z napisem: "W hołdzie Generałowi Mariuszowi Zaruskiemu ludzie morza i tatr. Łódź, 1998 r."

- W Łodzi szkoła podstawowa nr 141 im. gen. M. Zaruskiego i tam znajduje się jego pokaźnych rozmiarów popiersie.

- Imię Generała nosi pływający po Bałtyku flagowy żaglowiec szkoleniowy LOK, drewniany kecz gaflowy zbud. 1939 w Szwecji na planach szwedzkiego jachtu szkolnego "Kaparen". Jest to jedyny zrealizowany jacht z zamówienia dziesięciu jednostek tuż przed wojną w Szwecji przez Ligę Morską i Kolonialną z przeznaczeniem na masowe morskie wychowanie młodzieży. Oczywiście inicjatorem zamówienia był Zaruski. Żaglowiec dotarł do Polski dopiero w styczniu 1946 r. W czasie wojny służył przejściowo organizacji Svenska Segler Skolan i szwedzkiej marynarce wojennej.

- Biografia Generała:

Henryka Stępień - "Mariusz Zaruski. Opowieść biograficzna." wyd. GREG, 1997.

Źródło: http://szanty.art.pl/\

 

POD ŻAGLAMI ZAWISZY

Autor: Bukarówna Maria i Zawiszacy

 

              Pod żaglami Zawiszy,      G G7

        życie płynie jak w bajce,      G7 C

  czy to w sztormie czy w ciszy,      C D G

czy w noc ciemna, w dzień jasny.   D7 G

 

Kiedy grot ma dwa refy

fala pokład zalewa

to załoga Zawiszy

czuje wtedy że pływa

 

Białe żagle na masztach

to jest widok mocarny

w sercu radość i siła,

to Zawisza nasz Czarny

 

Wiec popłyńmy raz jeszcze

w tę noc cichą bez końca

aby użyć swobody,

wiatru, morza i słońca.

 

Piosenka śpiewana przez załogę harcerskiego jachtu "Zawisza Czarny", a wzorowana na piosence "Pod żaglami "Grażyny" ułożonej w 1935 r. w żeglarskiej drużynie harcerek "Żaby". Słowa piosenki napisała M. Bukarówna, uczestniczka morskiego, dziewiczego rejsu "Grażyny", ale Zawiszacy bardzo szybko "zapożyczyli" tą piosenkę nieznacznie zmieniając słowa i dodając jedną zwrotkę. Oryginalna piosenka również w niniejszym śpiewniku ;-).

 

Patron

Rycerz Zawisza Czarny (ok. 1380 - 1428)

 

Pięć wieków upłynęło, i szósty już dobrze zaawansowany, od czasów, kiedy żył i działał ten człowiek. Wiadomości rzeczowe przetrwały o nim skąpe. A mimo to żyje w pamięci narodu nie tylko jako najdzielniejszy rycerz wszech czasów, ale przede wszystkim jako wzór cnót rycerskich.

Jedna zwłaszcza cnota wysunęła się na czoło w narodowej pamięci: dotrzymywanie danego słowa, słowność rycerska jako wyraz swoiście pojętego honoru. Warto więc chyba podjąć próbę zebrania tych okruchów wiadomości, jakie na temat Zawiszy przekazali jemu współcześni.

A ponieważ jest tego zbyt mało, aby popularność naszego bohatera stała się jasna, skazani jesteśmy trochę na analogie z działalnością innych współczesnych mu ludzi, trochę zaś na hipotezy. Pełne nazwisko naszego bohatera brzmi; Zawisza Czarny z Garbowa herbu Sulima. Dlaczego "Czarny"? na pewno wynikało to z cech fizycznych a nie jak uważali późniejsi autorzy piszący o Zawiszy, że przydomek pochodził od jego czarnej zbroi. Nie jest to prawdą. Zawisza nosił zbroje różnego koloru. Musiał być więc ciemnowłosy, a zapewne i ciemnej cery. W owych czasach bardzo często - z braku nazwiska - dla odróżnienia ludzi nadawano im przydomki od wyglądu. Mieliśmy przecież w historii Polski Leszka Białego i Leszka Czarnego.

Wieś rodzinna Zawiszy - Grabów - leży obok Sandomierza. Panowie na Garbowie pieczętowali się herbem Sulima. Był to orzeł czarny na żółtym tle, a pod nim trzy kamienie w polu czerwonym. Zawisza Czarny był synem Biernata z Grabowa. Daty urodzenia nie znamy, musiał jednak w okresie wojny Polsko-krzyżackiej być mężem znacznym, a więc dojrzałym, skoro Długosz wymienia go na pierwszym miejscu wśród najznakomitszych rycerzy polskich. Można przypuszczać, że urodził się około roku 1380 lub wcześniej. Nie znamy również daty jego małżeństwa z Barbarą, córką Piotra Rożena, Herbu Gryf, który zbudował zamek w Rożnowie i dał go Zawiszy wraz z posagiem w wysokości trzech tysięcy grzywien. Ponieważ dwaj synowie Zawiszy polegli w bitwie pod Warną w 1444 roku, można więc przypuszczać, że małżeństwo zawarł Zawisza mniej więcej w latach 1410 - 1420, prawdopodobnie po bitwie grunwaldzkiej.

W roku 1414 Zawisza jedzie na czele poselstwa polskiego na sobór do Konstancji, otwarty 2 listopada. Po jego zakończeniu udaje się w roku 1416 wraz z królem Zygmuntem do Aragonii, gdzie w Perpignano znowu bierze udział w turnieju, na którym pokonał słynnego Jana Aragońskiego. Następnie jedzie do Paryża z królem rzymskim i pozostaje tam przy nim przez pewien czas. W roku 1419 z ramienia Jagiełły posłuje do Zygmunta z prośbą o rękę Ofki, wdowy po jego bracie, Wacławie, królu czeskim. Znowu pozostaje przy Zygmuncie, zajętym walką z husytami. Po klęsce poniesionej przez niego pod Kutną Horą osłania odwrót i pojmany przy Niemieckim Brodzie przebywa jakiś czas w niewoli czeskiej.

W 1422 roku spotykamy go jako posła Jagiełły w Lubiczu. W 1423 z okazji uroczystości koronacyjnych czwartej żony Jagiełły - Sonki - w Krakowie Zawisza wyprawia ucztę w domu przy ul. św. Jana dla królów rzymskiego, polskiego i duńskiego Eryka, książąt mazowieckich, śląskich, Ludwika Bawarskiego i innych dostojników. Potem wyjechał zapewne z królem Zygmuntem, gdyż widzimy go dopiero w roku 1428, walczącego z Turkami pod Gołębcem nad Dunajem, gdzie znowu osłaniał odwrót wojsk królewskich. Tam też poległ.

  

Źródło: http://www.zawiszaczarny.pl