Przez okres kilku wieków istnienia kaliskiej szkoły, w jej murach
gościło wiele pokoleń uczniów (...). Pośród tysięcy wychowanków,
nazwiska wielu z nich trwale zapisała historia, dając świadectwo jakości
udzielanych tu nauk i preferowanych przez kadrę wychowawców wartości
moralnych. Ramy monografii pozwalają na przypomnienie zaledwie nazwisk i
postaci najwybitniejszych czy też najbardziej znanych.(...)
Okres staropolski
W czasach I
Rzeczypospolitej szkoła kaliska kształciła w zdecydowanej większości
synów szlacheckich, w niewielkim zaś tylko stopniu mieszczańskich. Ta
ostatnia grupa młodzieży z reguły odznaczała się predyspozycjami do
stanu duchownego, co stanowiło ówcześnie jedyną właściwie szansę awansu
społecznego i kulturowego. Z tej też przyczyny wielu przedstawicieli
duchowieństwa rozpoczynało karierę naukową w szkole arcybiskupiej czy
kolegium jezuickim, wybierając później drogę święceń kapłańskich i
ślubów zakonnych.(...)
Kaliskie kolegium jezuickie
przygotowywało część młodzieży do stanu duchownego. Zasłużeni absolwenci
kolegium prócz funkcji sensu stricto kapłańskich byli
nauczycielami i wychowawcami uczniów szkół zakonnych. Angażowali się też
w czynną walkę z reformacją poprzez publikowanie dzieł religijnych. Do
grupy tej należeli między innymi: Marcin Łaszcz (1550-1615) z
pochodzenia mieszczanin, Kasper Drużbicki (1590-1662), Tomasz
Młodzianowski (1662-1686). Najwyższy prestiż uzyskał kaznodzieja
królewski Marcin Laterna (1552-1598), którego talent pisarski i
erudycję współcześni porównywali z dziełami filarów kontrreformacji,
księży Piotra Skargi i Jakuba Wujka. Ten mieszczański syn, za niezłomną
postawę w sprawach wiary, poniósł śmierć męczeńską z ręki żołnierzy
Karola Sudermańskiego.
Do najbardziej znanych wychowanków tego
okresu trzeba zaliczyć także syna mieszczanina z Iwanowic -
Klemensa (August - imię zakonne) Kordeckiego (1603-1673).
Wywodzący się z rodziny iwanowickich postrzygaczy sukna, później przeor
zakonu paulinów wsławił się obroną Jasnej Góry w 1655 r. i jest bez
wątpienia jednym z najpopularniejszych bohaterów literatury polskiej,
opiewanym przez Henryka Sienkiewicza, Józefa Ignacego Kraszewskiego oraz
Jana Kasprowicza. W pamięci pokoleń Polaków pozostał jako symbol obrońcy
wiary, ale także bojownika o niezawisłość narodową.
Wspomnieć też należy o Janie Bielskim
(1714-1768), który do jezuickiego dramatu szkolnego w pełni
wprowadził język polski.
Wielu wychowanków szkoły kaliskiej
uzyskało najwyższe godności duchowne i świeckie. W otoczeniu królów
elekcyjnych z dynastii wazów: prymas Jan Wężyk 1575-1638), prymas
Maciej Łubieński (1572-1640), Stanisław Łubieński, brat
Macieja (1573-1640) biskup płocki i podkanclerz koronny, prymas
Andrzej Leszczyński (1608-1658), prymas Jan Lipski (1589-1641).
Ostatnim wychowankiem, który osiągnął godność prymasa, był Władysław
Aleksander Łubieński (1703-1767). Natomiast dzięki poparciu dynastii
Wettynów, Augusta II i Augusta II Sasa, Jan Aleksander Lipski
(1690-1746) pełnił funkcję podkanclerzego koronnego i otrzymał
purpurę kardynalską. Prócz szeregu najwyższych dostojników kościelnych,
z murów kaliskiej uczelni wyszło jeszcze dwóch biskupów, Andrzej
Olszewski (1621-1677), pisarz polityczny epoki baroku oraz
Andrzej Trzebicki. Można jednoznacznie stwierdzić, że szkoła kaliska
była kuźnią kadr kapłańskich kościoła rzymsko-katolickiego.(...)
Bardziej znacząco zapisali się
wychowankowie kaliskiej szkoły w dziedzinie literatury. Przypomnieć tu
zwłaszcza trzeba nazwiska Marcina Łaszcza, Kaspra Drużbickiego
czy twórcy słowników
Grzegorza Knapskiego
(Knapiusa), a także Sarbiewskiego (Sarbieviusa), autora "Od".
Pierwszoplanową rolę w rozwoju piśmiennictwa polskiego baroku odegrał
Samuel ze Skrzypny Twardowski
(ok. 1600-1660), pochodzący z niezamożnego rodu szlacheckiego. Jego
żywot z pewnością mógłby być wykorzystany jako fabuła interesujących
obrazów z wojen kozacko-tureckich XVII w., a także potopu szwedzkiego.
Służąc w szeregach Jeremiego Wiśniowieckiego pozostawił bogatą spuściznę
literacką, z której korzystali między innymi Wacław Potocki i Henryk
Sienkiewicz. Współcześni nadali mu miano sarmackiego Marona
(Wergiliusza).
Najbardziej znanym wychowankiem okręgowej
szkoły Akademickiej był Gabriel Józef Alojzy Biernacki (1774-1834),
generał wojsk powstania listopadowego. Należał do wyróżniających się
uczniów. Edukację przerwał w 1789 r. i zaciągnął się w szeregi
powstańców wielkopolskich. Po upadku państwa polskiego służył w
Legionach Dąbrowskiego, wojskach Księstwa Warszawskiego. (...) Jego
postać jest najwybitniejszym, choć nie jedynym przykładem wychowanka
szkoły kaliskiej wsławionego na polu służby wojskowej.
Okres zaborów
(...) Wspominając o
działalności patriotycznej nie sposób przemilczeć uczestników powstania
styczniowego. Abiturienci przełomu lat pięćdziesiątych ubiegłego
stulecia wzięli w tym zrywie aktywny udział. Do najbardziej zasłużonych
partyzantów kaliskich należał Ryszard Kurnatowski (1842-1912)
pamiętnikarz tamtych lat. We wspomnieniach opisujących powstanie 1863/64
na Ziemi Kaliskiej rodzinę Kurnatowskich przedstawiono jako wzór
patriotycznego ziemiaństwa, podlegającego wzmożonym represjom carskim.
Po raz pierwszy w dziejach kaliskiej
placówki biskupami zostali synowie mieszczańscy: Michał Nowodworski
(1831-1896) intelektualista i Marian Leon Fulman (1866-1945)
- represjonowany przez administrację carską. Inaczej przebiegała droga
życiowa syna chłopskiego ks. biskupa
Wojciecha Owczarka (1875-1938), którego edukację rozpoczął
pokątny nauczyciel wiejski. Będąc żarliwym kapłanem, doprowadził do
zarejestrowania Zgromadzenia Sióstr Wspólnej Pracy od Niepokalanej
Maryi. On to osobiście udzielił święceń kapłańskich ks. prymasowi
Tysiąclecia kardynałowi Stefanowi Wyszyńskiemu. W uznaniu zasług dla
Kościoła w dniu 25 lutego 1988 r. Konferencja Episkopatu Polski wyraziła
zgodę na rozpoczęcie procesu beatyfikacyjnego.
Na uwagę zasłużył też ks. Wawrzyniec
Centt (1823-1905), dowódca oddziału w powstaniu styczniowym,
emigrant, spowiednik
Adama Asnyka.
W gronie księży o zacięciu naukowo-badawczym prym wiedli bliźniacy:
Stanisław (1836-1919) i Zenon Chodyńscy (1836-1887), znani historycy
Kościoła, nie stroniący - podobnie jak ich starszy brat
Adam - od historii regionalnej.
Fragmenty monografii "Szkoła kaliska - dzieje I Liceum
Ogólnokształcącego im. Adama Asnyka w Kaliszu" pracy zbiorowej pod
redakcją Edwarda Polanowskiego. Dwudzieste pierwsze wydawnictwo
Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. |