Rzeczpospolita, 7 listopada 2016

 

Polskie Noble 2016 przyznane

Czterej wybitni uczeni otrzymali najbardziej prestiżową nagrodę naukową w naszym kraju.

 

Uroczystość wręczenia nagród odbędzie się 8 grudnia na Zamku Królewskim w Warszawie. Nagrody Fundacji na rzecz Nauki Polskiej są przyznawane od 1992 r. Grono laureatów, łącznie z tegorocznymi, liczy 91 osób. Fundacja istnieje od 1991 r. i jest niezależną, samofinansującą się instytucją pozarządową typu non profit, która realizuje misję wspierania nauki. Jest największym w Polsce pozabudżetowym źródłem finansowania nauki.

Wyróżnienie przyznawane jest za „szczególne osiągnięcia i odkrycia naukowe, które przesuwają granice poznania, otwierają nowe perspektywy poznawcze, wnoszą wkład w postęp cywilizacyjny i kulturowy naszego kraju oraz zapewniają Polsce znaczące miejsce w podejmowaniu najbardziej ambitnych wyzwań współczesnego świata”. Każdy laureat otrzymuje 200 tys. zł. Nagroda przyznawana jest w czterech kategoriach.

Prof. Jan Kozłowski z Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie otrzymał nagrodę w dziedzinie nauk o życiu i o Ziemi za sformułowanie i eksperymentalną weryfikację teorii wyjaśniającej różnorodność strategii życiowych organizmów jako efektu optymalnej alokacji zasobów.

Teoria wyjaśnia ogromne zróżnicowanie czasu dojrzewania, wielkości ciała osobników dorosłych i budujących je komórek, jak również długości życia organizmów żywych. Pozwala przewidywać, w jakich warunkach zwierzęta rosną intensywnie po osiągnięciu dojrzałości, a w jakich nie. Wyjaśnia też, dlaczego niektóre gatunki składają wiele małych jaj, a inne niewiele dużych.

Prof. Marka Samocia z Politechniki Wrocławskiej nagrodzono w dziedzinie nauk chemicznych i o materiałach za badania materiałów nanostrukturalnych dla optyki nieliniowej.

Dzięki odkrytym przez niego efektom, nowe materiały dla zastosowań w fotonice mogą usprawnić przesyłanie i przetwarzanie informacji, ogniwa elektryczne trzeciej generacji mogą być tańsze, wydajniejsze i bardziej ekologiczne.

Potencjalne zastosowania nanofotoniki w medycynie to diagnostyka nowotworów, dostarczanie leków bezpośrednio do chorych komórek, postęp w terapii fotodynamicznej, w której lekarstwo jest aktywowane światłem, oraz wykrywanie złogów amyloidowych, które powodują chorobę Alzheimera.

Z kolei prof. Józef Spałek z Uniwersytetu Jagiellońskiego otrzymał nagrodę w dziedzinie nauk matematyczno-fizycznych i inżynierskich za badania układów silnie skorelowanych, a w szczególności za sformułowanie modelu t-J.

Prof. Józef Spałek jest światowej klasy liderem w dziedzinie kwantowej fizyki materii skondensowanej. Rzucił całkowicie nowe spojrzenie na kształtujące się właściwości silnie skorelowanych elektronów, szczególnie na współzależności między magnetyzmem i ruchem elektronów, np. wprowadził koncepcję spinowo zależnych mas oraz podał pierwszy opis termodynamiczny przejścia metal-półprzewodnik w takich układach skorelowanych elektronów. Fizyka materii skondensowanej to laboratorium badawcze dla całej fizyki. Teoretyczne wyjaśnienie tych zjawisk pozwoli na zrozumienie ich roli w praktyce np. do konstrukcji magnesów produkujących ultrasilne pola magnetyczne czy komputerów kwantowych.

Czwartym laureatem został prof. Bogdan Wojciszke z SWPS Uniwersytetu Humanistyczno- Społecznego, Wydział Zamiejscowy w Sopocie. Profesor dostał nagrodę w dziedzinie nauk humanistycznych i społecznych za opracowanie modelu sprawczości i wspólnotowości jako podstawowych wymiarów poznania społecznego.

Opracowany przez niego dwuwymiarowy model jest nowatorskim podejściem do klasycznych problemów poznania społecznego. Teoria ta zmieniła podstawy psychologii i kształtuje kierunki obecnych i przyszłych badań. Model dwuwymiarowego poznania społecznego stał się paradygmatem, dominującą teorią nowoczesnej psychologii społecznej. Dzięki tej koncepcji można badać stereotypy, uprzedzenia oraz relacje w grupie i pomiędzy grupami. Koncepcja ta znalazła zastosowanie nawet w spostrzeganiu organizacji i marek handlowych.

 

Krzysztof Kowalski